به گزارش پرتال جامع علوم و معارف قرآن، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم بیان کرد: یکی از موضوعات مهمی که در قرآن کریم مطرح شده است، مسئله معراج پیامبر گرامی اسلام است، این موضوع در بین دانشمندان مسلمان بسیار مورد گفت‌وگو قرار گرفته و حتی کسانی هم که خارج از اسلام هستند به این موضوع پرداخته‌اند.

وی ادامه داد: مسئله معراج اختصاص به شخص پیامبر اکرم(ص) ندارد، بلکه براساس روایاتی که داریم، بعضی از انبیای الهی نیز توانستند به آسمان‌ها و ملکوت معراج داشته باشند؛ هر چند معراج آن‌ها در شأن و موقعیت معراج پیامبر اسلام(ص) نیست. به‌طور مثال در انجیل مرقس، لوقا، یوحنا به معراج حضرت عیسی(ع) اشاره شده است.

یوسفی مقدم افزود: در قرآن کریم به‌طور خاص در آیه اول سوره مبارکه اسراء و آیات ۱۳ تا ۱۸ سوره مبارکه نجم در رابطه با معراج بحث شده است. آیه اول سوره اسراء می‌فرماید: «سُبْحَنَ الَّذِى أَسْرَى‏ بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَا الَّذِى بَرَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَآ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ؛ پاک و منزه است خدایی که در مبارک شبی بنده خود محمد را از مسجد حرام مکه معظمه به مسجد اقصایی که پیرامونش را مبارک و پر نعمت ساختیم سیر داد تا آیات و اسرار غیب خود را به او بنماییم که او (خدا) به حقیقت شنوا و بیناست.»

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: در این آیه کلمه «سبحان» اشاره به تنزیه خداوند متعال دارد و می‌فرماید همان‌گونه که خداوند متعال پاک و منزه است، آنچه که در سفر معراج پیامبر(ص) رخ داده و هم گزارشی که در قرآن کریم از معراج داده می‌شود نیز بدون عیب و نقص است.

وی افزود: در ادامه این آیه شریفه، کلمه «اسراء» بیان شده که اشاره به سیر شبانه دارد و در برابر کلمه سیر که اشاره به سیر در روز دارد قرار دارد، مضاعف بر اینکه کلمه لیل نیز تأکید به سیر شبانه می‌کند.

معراج پیامبر(ص) جسمانی بود

یوسفی مقدم ادامه داد: در ادامه آیه کلمه عبد به معنی بنده آورده شده که چند نکته در آن نهفته است، نکته اول اینکه منشأ سیر معراج، عبودیت پیامبر اکرم(ص) است، یعنی چون پیامبر(ص) به مقام عبودیت رسید این ظرفیت در ایشان به‌وجود آمد که معراج برایشان اتفاق بیفتد، به عبارت دیگر اوج عبودیت خدا تحقق معراج است.

وی افزود: نکته دوم اینکه کلمه عبد به چیزی اطلاق می‌شود که دارای جسم و روح باشد، برای روح به تنهایی کلمه عبد به کار برده نمی‌شود، پس مشخص می‌شود این سفر جسمانی بوده است.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: نکته سوم عبارت من المسجد است که مشخص می‌شود شروع سیر پیامبر(ص) از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی بوده است، برداشت برخی این است که سفر پیامبر از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی جسمانی بوده و از مسجدالاقصی به بعد این سیر، روحانی بوده است، ولی ظاهر آیه شریفه این است که این سفر تماماً تا پایان جسمانی بوده است و کلمه عبد اشاره به سفر جسمانی در همه مراحل سیر داشته است.

یوسفی مقدم اضافه کرد: در ادامه عبارت «الَّذِى بَرَکْنَا حَوْلَهُ» آورده شده که به این موضوع اشاره دارد که هم مسجدالاقصی و هم اطراف آن برای خداوند متعال مبارک و محترم است.

وی در رابطه با هدف معراج گفت: هدف معراج با توجه به این آیه شریفه و عبارت «نُرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَآ» این است که خداوند متعال پیامبرش را با عظمت اسرار آیات خدا و آفرینش آشنا کند. هر چه انسان دانش بیشتری داشته باشد، طبیعتاً توانایی‌اش در رهبری و هدایت انسان‌ها بیشتر خواهد بود، لذا سفر معراج برای این بود که پیامبر اسلام(ص) با ملاحظه اسرار عظمت آفرینش، با قدرت و توان بیشتری به هدایت و رهبری جامعه بپردازد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن گفت: در پایان آیه هم دو صفت از صفات خداوند یعنی شنوا و بینا آمده و به معنای آن است که خداوند با توجه به شنوا و بینا بودن این شایستگی را در پیامبر اکرم(ص) ملاحظه کرده بود و براساس شایستگی وجودی حضرت، معراج تحقق پیدا کرد.

وی تصریح کرد: معراج پیامبر(ص) یک معجزه الهی است، زیرا قرآن تعبیر می‌کند «لنریه من ایاتنا»، آیه در اینجا به معنای دیدن عظمت‌های الهی به‌صورت اعجاز است.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: از نظر علامه طباطبایی اصل این‌گونه امور، یعنی معجزات را عادت طبیعت انکار نمی‌کند. چون چشم نظام طبیعت از دیدن آن پر است و برایش تازگی ندارد. در هر آن می‌بیند که زنده‌ای به مرده تبدیل می‌شود و مرده‌ای زنده می‌گردد و تنها فرق امور عادی با معجزه این است که اسباب مادی برای پدید آوردن آن‌گونه حوادث در جلو چشم ما اثر می‌گذارند و ما روابط مخصوصی که آن اسباب با آن حوادث دارند و نیز شرایط زمانی و مکانی مخصوصش را می‌بینیم و از معجزات نمی‌بینیم؛ دیگر اینکه در حوادث طبیعی اسباب، اثر خود را به‌تدریج می‌بخشند و در معجزه آنی و فوری اثر می‌گذارند.

یوسفی مقدم افزود: میان علم قطعی و یقین‌آور با معجزات، هیچ‌گاه تعارضی تصور نمی‌شود. این‌گونه امور خارق‌العاده، فی‌نفسه امور محالی نیستند و چنان نیست که عقل آن را محال بداند.

وی گفت: چگونه می‌توان معجزات را از قبیل محالات دانست؟ با اینکه میلیون‌ها انسان عاقل که پیرو دین بودند، از زمان‌های گذشته تاکنون معجزات را پذیرفته، بدون هیچ انکاری با آغوش باز و با جان و دل قبولش کرده‌اند. اگر معجزه از قبیل اجتماع یا ارتفاع نقیضین بود، عقل هیچ عاقلی آن را نمی‌پذیرفت و با آن به نبوت کسی و هیچ مسئله‌ای دیگر استدلال کند. پس، چنان‌ که بسیاری از اندیشمندان غربی، از جمله هگل، تصریح کرده‌اند، علم تجربی نمی‌تواند محال‌ بودن معجزات را اثبات کند.

اثبات معجزات پیامبر(ص) از طریق علوم تجربی

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: دانش تجربی نه تنها نمی‌تواند امکان و وقوع اعجاز را رد کند، بلکه در بسیاری از موارد، از طریق علوم تجربی می‌توان وقوع برخی از معجزات پیامبران الهی را ثابت کرد. چنان که جریان تغییر قبله که رسول اکرم(ص) به وحی الهی و بدون کمک ‌گرفتن از دانش و وسایل نجومی، جهت قبله مسجدالنبی را مشخص کرد و اکنون که دانش روز پیشرفت کرده است، روشن شده که بدون کمترین اختلافی، آنچه رسول اکرم(ص) مشخص کرده است، قبله حقیقی مسجدالنبی است؛ به‌گونه‌ای که گویا رسول اکرم(ص) از داخل مسجدالنبی، مسجدالحرام و کعبه معظمه را می‌دیده و دقیقاً رو به کعبه ایستاده و آن را قبله معرفی کرده است. دانشمندان نیز اتفاق نظر دارند مکانی که هم‌اکنون به عنوان محراب پیامبر(ص) مشخص شده است، همان‌ جایی بوده که پیامبر(ص) به نماز می‌ایستاده است که دقیقاً مقابل کعبه معظمه است و این معجزه برای همگان قابل رؤیت و از طریق علوم تجربی و دانش‌های جغرافیایی فعلی نیز به‌ راحتی قابل اثبات است.

وی درباره برخی ابهامات مطرح شده در رابطه با معراج پیامبر(ص)، گفت: بحثی مطرح می‌شود تحت عنوان اینکه که در ۱۴۰۰ سال قبل که اصلاً امکان رفتن به فضا نبوده است آیا می‌شود یک سفر معراج به این سبک وجود داشته باشد؟ امروز می‌توانیم بگوییم که بله مانعیت عقلی ندارد، زیرا امروزه بشر امکان سفر به فضا را دارد. بعد از رد شدن مانع عقلی، بحث امکانات است که از نظر مادی و ظاهری چنین امکاناتی نبوده اما خداوند پیغمبر گرامی‌اش را با اسباب غیرعادی به معراج برده است که این اسباب غیرعادی وقتی از نظر عقلی مشکل ندارد و خرق طبیعت و نظام سببیت و علیت نیست، اشکالی ندارد بلکه سیر پیامبر(ص) خرق نظام عادی است که از جانب خداوند این امکان به‌وجود آمده است.

یوسفی مقدم در پایان تصریح کرد: مباحث دیگری مانند خلأ و گرما و اشعه خطرناک ماوراء بنفش، همه اسباب مادی است که امروزه بشر تقریباً توانسته به اینها فائق بیاید، پس عقلاً کنار زدن این موانع از سمت بشر امکان دارد، لذا وقتی چنین چیزی برای بشر امکان داشته باشد برای خالق بشر به طریق اولی امکان دارد.