اِستسقا

پدیدآورسیدهادی موسوی خراسانی

نشریهدائرة المعارف قرآن

شماره نشریهجلد 3

تاریخ انتشار1388/01/31

منبع مقاله

share 2377 بازدید

اِستسقا: درخواست آب از خداوند

استسقاء از ريشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى» و به معناى درخواست سيراب كردن[1] يا درخواست نوشيدنى‌است[2] و در اصطلاح فقهى و تفسيرى درخواست آب* (باران) از خداوند، هنگام خشكسالى‌است.[3]
در استحباب استسقا، اختلافى بين فقيهان نيست. تنها ابوحنيفه اين استحباب را منكر شده‌است.[4]
اين واژه فقط دو بار در قرآن آمده است: آنجا كه قرآن استسقاى حضرت موسى*(عليه السلام) و شكافتن12 چشمه را بر اثر زدن عصا به سنگ، پس از درخواست بنى*اسرائيل، بيان مى‌كند: «واِذِ استَسقى موسى لِقَومِهِ فَقُلنَا اضرِب بِعَصاكَ الحَجَرَ فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَينًا» (بقره/2،60). «واَوحَينا اِلى موسى اِذِ استَسقـهُ قَومُهُ اَنِ اضرِب بِعَصاكَ الحَجَرَ فَانبَجَسَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَينـًا» (اعراف/7،160) ابومسلم گفته است: معناى استسقا طبق عادت مردم، درخواست باران* است، بنابراين، انفجار سنگ و جوشش معجزه*آساى آب به دست موسى(عليه السلام) از اجابت دعاى ايشان فراتر است.[5]
آيه 52 هود/11 بيان مى‌كند كه هود* قوم خود را براى نزول باران، به استسقا فرا خواند: «يـقَومِ استَغفِروا رَبَّكُم ثُمَّ توبوا اِلَيهِ يُرسِلِ السَّماءَ عَلَيكُم مِدرارًا» برخى گفته‌اند: قوم هود به خشكسالى و كمبود آب گرفتار شدند و اين آيه به استسقاى ايشان اشاره دارد.[6]
همين مطلب در جاى ديگر از نوح*(عليه السلام) نيز نقل شده است كه از مردم خواست تا براى نزول باران رحمت نيايش كنند[7]: «فَقُلتُ استَغفِروا رَبَّكُم اِنَّهُ كانَ غَفّارا * يُرسِلِ السَّماءَ عَلَيكُم مِدرارا» (نوح/71،10‌ـ‌11)
از آيات پيشين و روايات، استفاده مى‌شود كه استسقا در امّتهاى پيشين نيز بوده است. برخى مشروعيت استسقا در اسلام را از آيه 60 بقره/2 استفاده كرده‌اند.[8]

آداب استسقاء

1. خضوع و خشوع:

برخى، از نكوهش خداوند در آيه «فَلَولا اِذ جاءَهُم بَأسُنا تَضَرَّعوا ولـكِن قَسَت قُلوبُهُم» (انعام6/43) برداشت كرده‌اند كه هنگام برگزارى نماز استسقا، امام بايد با حال خضوع و خشوع به جايگاه نماز‌برود.[9]

2. استغفار و توبه:

قرآن از زبان نوح و هود(عليهما السلام)فرو فرستادن باران را بر استغفار، متفرّع كرده است. (نوح/71،10 ـ11; هود/11،52) برخى با استفاده از اين آيات، استغفار* را از آداب استسقا‌دانسته‌اند.[10]
از سيره پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) و روايات، آداب فراوان ديگرى استفاده شده كه فقيهان به آن فتوا داده‌اند[11]; از قبيل سه روز روزه گرفتن، وارونه كردن عبا هنگام نماز، به پا داشتن نماز در بيابان، به همراه بردن كهنسالان و خردسالان و جدا‌كردن اطفال از‌مادران.

منابع

التحقيق فى كلمات القرآن الكريم; التفسير الكبير; التفسير المنير فى‌العقيدة و الشريعة و المنهج; جواهرالكلام فى شرح شرايع الاسلام; شرايع الاسلام فى مسائل الحلال‌و الحرام; الفقه على المذاهب الاربعه; مجمع البيان فى تفسيرالقرآن; المحلى بالآثار; المصباح المنير; معجم مقاييس اللغه; موسوعة كشاف اصطلاحات الفنون و‌العلوم.
سيدهادى موسوى خراسانى



[1]. مقاييس‌اللغه، ج3، ص84‌ـ‌85; المصباح، ص‌281، «سقى».
[2]. التحقيق، ج‌5، ص‌155‌ـ‌156، «سقى».
[3]. الفقه على المذاهب الاربعه، ج‌1، ص‌358; كشاف اصطلاحات الفنون، ج‌1، ص‌153.
[4]. جواهرالكلام، ج12، ص127; المنير، ج1، ص171.
[5]. التفسير الكبير، ج‌3، ص‌95.
[6]. مجمع‌البيان، ج‌5، ص‌258.
[7]. همان، ج‌10، ص‌543.
[8]. المنير، ج‌1، ص‌171.
[9] . المحلى، ج‌3، ص‌309.
[10] . همان، ص‌310.
[11] . شرائع الاسلام، ج‌1، ص‌109.

مقالات مشابه

تأثیر نماز بر وجدان کاری و ایجاد تعهد شغلی از منظر آیات و روایات

نام نشریهمطالعات قرآنی

نام نویسندهمحمد کریم حکمت آرا, عادل سلطانی

خاستگاه قرآني نيايش هاي امام جواد (ع)

نام نشریهبینات

نام نویسندهعزت‌الله مولایی‌نیا

گشايش در مناجات امام جواد (ع)

نام نشریهبینات

نام نویسندهحسن پویا

بررسی و تحلیل نظرات فقهاء درباره جواز قرائات سبع در نماز

نام نشریهمطالعات قرائت‌ قرآن

نام نویسندهمحمد فاکر میبدی, سیدمجتبی رضوی

بررسی تطبیقی نماز در دین اسلام و آیین زرتشت

نام نشریهپژوهشن تامه معارف قرآنی

نام نویسندهعبدالمجید طالب تاش, سعید ششگل‌نژاد

نقد و بررسی دیدگاه‌های قرآنیّون دربارة نماز

نام نشریهپژوهش نامه معارف قرآنی

نام نویسندهمحمدعلی تجری, سیدمحسن خلیلی‌نژاد, فاطمه زینالدینی

الصُّور الخیالیه فی آیات الدُّعاء فی القرآن الکریم

نام نشریهپژوهش های قرآنی در ادبیات

نام نویسندهحسین میرزائی‌نیا, علیرضا مجتهدزاده

تبارشناسی واژه قرآنی «صلاة»

نام نشریهپژوهش های زبانشناختی قرآن

نام نویسندهوصال میمندی, شکوفه شریفی‌فر